ДОБРОВОЛЬНОЕ СООБЩЕСТВО ДЕЯТЕЛЬНОСТИ НАВИ НА ЗЕМЛЕ
LAWA TÌNEU 'OLOPONGU LENA'VI 'EM 'RRTA

КУЛЬТУРНОЕ КРЫЛО
TSEOA  TSYAL
От переводчика Tsamsiyu:

ПРИТЧА ИЗ СЕРИИ «НАВИ И ЛЮДИ»
ЦАХЭЙЛУ ДЛЯ ЧЕЛОВЕКА
‘upxare ta hapxì «Sute sì Na’vi».

Tsaheylu tuteru
Na’viru.
‘Upxareyu: Ropxìn Kxoutxon, poan tengfya Pxolo
Ralpengyu: James Coast, poan tengfya Tsamsiyu, sì Mawey
‘upxare ta hapxì «Sute sì Na’vi».

Tsaheylu tuteru
Mì ‘aw Na’viyä ‘olo ramey taronyu Angmakan. Poan mune ‘eylan mesutet lu, Makxsìm sì Antrey. Ketxankrr Angmakanìl molakto hu mefo pa’lit sì ikranit. 'Awkrr ‘imkrr fì’ut, mesutel sngolä’i perawm Angmakanti, fte poanìl nolume mefot ngerop Tsaheylu. Angmakan ke oamum fwa pawm, ulte molunge mefot mì ‘olo.

Antreyìl noleu nume ngerop Tsaheylut, fte er’efu ulte na Na’vi tsat kifkeyit, Na’vi rerey mì, Kame sì tslam txelet tsa’u, ayfol perlltxe ulte yerawn. Makxsìmìl neu nume makto palit sì ikranit, fte livu sweya pxan sutekip,slä soli tìwintxut, futa tengfya sì Antrey, kätse’a Tsaheylut  fpi tìtslam.[right][/right]
Na’vil nìtxan ke pey fìfya tìneut mesuteyä.
- Tutel ke tsun ngerop Tsaheylut, - frapo polltxe mefot, - mengaru ke lu tsaheylu kìng, menga ke tsun KAME!
- Slä oeng neu nolume!..- mesute polltxe nìmun, - Oeng tsun ‘efu, slä ayngal omum pefya si pe’ut  kìn ‘efu.
Slä Na’vil ke olomum futa seri, ulte nereu kätxìng si mesutet, tsakrr Tsahìk zola’u.
- Ha pehem menga si fpi fì’u? – polawm poe.
- Pe’u nìkin lu?
- Terkup, - Tsahìk polltxe, - fu fì’ur alaksi lu.
- Oe alaksi lu, - Makxsìm polltxe, taluna ke nameu lam txoputu.
- Txo oeng txopu soli kerey, - nìronsem polawm Antrey, - oeng fìtseng ke zola’u nìnìwotx.
Mìoermum Tsahìk. karmä, oarmum, pamawm pey. Mì krr a mesute tamok hu Na’vi ulte fmami rol peyä tìrol, poe tolìran ne Utral Aymokriyä, ulte  nulkrr tsatseng  nìkeplltxe tamok. Mì krr a poel ‘im za’u, syolaw Makxsìmit sì Antreyit, ulte polltxe:
- Txo neu nume ngerop Tsaheylut, mengal kin nìawkrr zamunge oeru mune kepxìm syulangit. Livu Antreyìl zamayunge   Krrìtxuwllit, ulte Makxsìmìl -  Pxìtsungwllit. Fì’ut nìkin zamunge vay trray txonit. Fì’u mewll ‘ong tsatseng – poel wamintxu   apxa ‘awkxut  mìso, - Mì ta’em. Mewll zamunge rusey, tsakrr ayoe tsun srung mengaru. Slä fì’ut mengal zene sivi äpmengaru!

- Slä pefya fì’ut lam?
- Fì’ut poel mengaru ke plltxe. Tsatseng txan aysyulang sì wll lu, mengal zene kivätse’a soli  nìkin, spaw tirea tì’efu, KAME fì’ut…
- Slä oeng ke tsun vay set KAME!
- Fì’u mengayä tìftxey… Nìwin! – mengaru tìran alìm, kärikx – txan ‘em, ulte za’u ne’ìm mì krr.
Mesute soli alaksi mì  fya’o. Lehrrap fya’o  ìlä  na’ring  mengaru layu.
- Ha lumpe poeru fì’u  nìkin syulang? – polawm Makxsìmìl Angmakanti,  pehem fì’u si?
- Oe nì’aw taronyu, oe ke omum, - polawm poan, - Kxawm poe  ngop ta fì’u  tìpayom, ulte mengaru tsaheylu king livu..?
- Fì’u txan nìltsan livu…
Ayfo tarmìran ‘awkxne ka na’ring. Tìran nìkin nìwin, stum ke ftang, yom sì ka. mune krr ìlä menga tamul nantang, ‘awkrr mengat ‘it ke tse’a palulukanìl, slä mefo kapey äo ‘it utral spxam. Tsakrr katìran payteikll, am’eko  ìlä kali’weyal, a fmami yom hapxì tokxeyä, slä fo lamu nìteng apxa, ulte fori nìftue kärikx tsawla vulìl. Nìwotx fya’o Antreyìl hu Makxsìmìl fpamìl, pefya mefo mìomum nìkin aysyulanit, tsa’ur tstxo ke tsun ‘ok si. Slä mì ronsem ke’u ke zola’u, tsa’ur  tìkin frakrr katse’a  fratseng, ‘awkrr lam, ‘ìm  fra’u  wll sì utral  pey hrrap. Pxìm fì’ut tìngayìl lamu.


Mìhasey, ne krr eo txon, mefol polähem ne tìäot ‘awkxä. Tìran mì’em lamu nìkeftue, payit lamu nì’ul nì’it. Na’ring ne’im lolu, sngolä’i lawa skxe, apxa skxe.   Fì’u ‘im kä mì’em ‘awkx. Mesute poley, ulte sngolä’i kä’em. ‘Awkx  nì’aw ta nari ke katìran, skusa’a hapxì lu: king ska’a kll, tei seng, keteya seng, slä nìkin kä mì’em.
Fìtseng mefot sngolä’i er‘eko yompusey ayikranìl. Nìkin lu mì king ska’a kll, tamìn mì tokrr. Sìtur ‘it set lu, kolä fìvay nì’em, tsakrr Antreyit stum ke ‘eko Torukìl, slä poan katswolayon mì ‘it keteya tseng, ulte Toruk poanit mì fìvay ke tsun niä, slä Makxsìm, fpole’ mìäo tskxe ramikx tìeltu si ioangä.

Mìhasey mesutel mìtolìran ‘em ‘em hapxìt ‘awkxä, ke tsun mìsìrey kllkxem ìlä kinamìl. Aysyulan fìtseng  mìtìngay txan. Teng wll ke lamu. ‘Awll mìsìrey larmate kala, slä lawll karikx ta ‘awtseng  mì la, kärikx mìso. ‘Awll ‘it ayutral, niä ngrrìl mì skxet, kop mìteya soli tìtxan. Mì ronsem Antrey slolukrr ke lu ke ‘aw tìfpìl, pefya ftxey nìkin syulan, ulte poanìl noliä nì’awve fkot, ulte nìyawn molunge fì’u mì tsngal.
- Pefya ngal olomum, futa fì’u tsat, pefya fì’ut, Krrìtxuwll? – polawm Makxsìm.
- Kawfya. noliä, ulte fra’u. Oe ke omum. Slä neu fì’ut, ulte fra’u!
- Skxawng nga lu, fìkem nulkrr tolìran, ulte ke tsun soli ‘awfì’u nìronsem.
- Ulte ngari?
- Oe txopu mìsìrey ftxey. Kxawm fì’u pefya ‘awtapxay, fì’ut Pxìtsungwll. Oe  pefya  mivunge?
- Pxel skxawng perlltxe, fwa oeru ke nì’awtapxay pefya. Munge .
- Ha peu?
- Ha fì’u – Antreyìl wolintxu wllit hu ‘ìheylu wlltsyal, atan suseri rima atan ‘it hapxì.
- Pelun?
- Ngaru tìketeng lu? Ftxey äpoe!
- Livu fperìl, fwa oe skxawng kop. Makxsìm  molunge syulan, mì peyä tsngal.
tsa krr txon lolu, ulte txo ‘em ‘emhapxì nì’ìt atan ta aywll lamu, slä  ‘em ‘awkx – teya txon. Tsa’ur sìtur ke lamu ulte mesute holahaw fìtseng.
Mì unìl Makxsìm frakrr kolame, fwa poan terul ta nantang, ulte kääo ta  toruk, fu vay set kä’em ‘awkxit. Antrey kolame, fwa poan tsaheylu king lu, ulte poanìl tswayon ikranit.
Fìkrr a mefo txen soli, ulte tslolam, pelun Tsahìk polltxe terkupit. Pay meforu ke lamu, ftxì ke tsun rikx, ulte nìtam ‘aw tìtse’a mìäo, fte tslam – kääone kekxawm! Slä txonhu nìkin livu mì Kelutrel. Tsa’ur fratseng  kerìm leneuyom ayikranìl, nìtìkawng  nerìn ‘it kehusawnu mesutet, kllkxem ‘em ‘it tei syulanhu. Tìkeftue tìäoyä lamu mì tsat, fì’ut vay nì’awve ‘it teit kehem ke vayzaä’rìp kinamìl, neriä ta’em. Ulte kä mìäo klltokx ke tung, tsatseng mìsìrey tsawl Na’vi ke tsung livu ke mìäo tswayon. Fìfya pxìm leru ‘em ayawkx – kolä’em tsun, talun tsere’a peseng niä ulte tìng kinam, slä mìäo – ngaru eo menari nì’aw tskxe, ulte nìkin nìwotx seri mìefu, nìawkrr fì’u kekxawm.
- Pehem siyi, Makxsìm?
- Livu fìkem, oeng yìm iveh k’nivi s’di tsngalä, ulte ‘awpo oengkip layu fì’u merunge ta’em, ulte mìäo seri lapo la’u kesngä’i hapxìt.
- Slä fìfya äo seri nìmun?
- nì’awve fmeri poan niä.
- Txo ke hasey?
- Livu teri fì’u ke fpìl. – Makxsìmìl fpolìl, futa txo poan layu kä mìäo nì’awve, poan tìsun nì’ul layu, talun fì’u hapxì lamam aswey keftue. Slä, poan fpamìl, Antrey tengfya nìkin – poanur nìmun syulan, ke poanhu ke’u ke hasey.
- Pesu nì’awve livu? ‘aw uvan sivi!
- Ke. – Antrey tsole’a mìso, alìm na’ringur, tswusayon mì taw ayikranur sì ‘aw  nìkeomum ayswirä, ulte tslolam, fwa keu ‘aw ral, pesu nì’awve layu, slä Makxsìn nereu nì’awve layu, tsakrr tìran livu. – Ngari livu. Oe munge layu.
fmoletok tìtxur tilä, Makxsìm nìtxur molunge tsngalit, ulte Antrey lamu poanit kewin äo seri mìäo. Mì ‘awkrr Makxsìm tslolam, fwa kllte äo mehinam ke lu, ulte nìtxur txopu soli, rawke soli, fte poanit mì’ìm za’ärìp. Slä Antreyìl set ke tsamung pot za’ärìp, ulte Makxsìm äorikx nì’ul mìso.
Mì’awkrr nìlok soli letxopu zawng, ulte Antreyìl ol’efu nìtxur tì’ärìpit, stum tsun humunge utralit. Mì leìlä ‘itkrr poan tsole’a, pefya taäo, fìtseng Makxsìm, fì’ut räpikx ulte lolam ikranit, mì peyä palutskxe lamu Antreyä 'eylan, ulte mì menari ‘eylanä txopu sì kawng ‘efu. Makxsìm mamunge tsngal lekerusey tìniä, ulte ikran lamu alaksi fì’ut kayomska’a mì mune hapxì, ulte  fì’ur ronsem soli rikx Makxsìm nì’ul alìm mì palu. Fì’ur nì’it meyp soli tìniä. Antreyìl nìwin zola’ärìp ‘eylanit  äpoe ne, ulte poan kärikx ta palu, ‘awkrr teya tokxpay ‘eylanä. Ikranìl ol’eko Antreyit, tseram, futa lapo kawtseng  ke rikx, nìtxan nìtxur skola’a. Antrey stum tsolun kämìn ta pxi palutskxe, ulte ikran katìran lafya. Antreyìl noliä peyä tsaheylu kìngit, ulte kìm soli fì’u hu utral, hu a mäparmunge.

Ikranìl zola’ärìp eltu hapxìt fìtxan, futa ‘itkrr ke noliä utralit, slä fra’u kollkxem, ulte tsakrr poan amawey soli ulte sngolä’ì tse’a  Antreyur. Slä Antrey – poru. Apxa nari ikraneyä warmintxu sì tìspxin, sì tireatìspxin, sì tìtxur mì’tengkrr, ulte Antrey tslolam, fwa ke lu txopua sì kawnga tswusayon ayioang, slä lu ayioang, a kätse’a wutso. Poan ke ‘efu mì poanur tìkawng ìlä keruserey ‘eylan, ke txopu, nì’aw ol’efu, pefya txura, tsyawla ioang neu kärìkx mìso. «Ngari tswerayon, txo layu stawm oe» - nìronsem polltxe poan ikranur Antrey, merunge tsaheylu kìng yìm ne utral. Ikranìl stumsutx menarit, ulte nìtxur ramrikx. Tsakrr Antreyìl solutx peyä sì ‘imol’ok peyä unìlit. Ikranìl zola’ärìp mehinamit, ulte rawke sevi, slä mì peyä rawke ke lamu hrrapit. Tsakrr Antreyìl lolonu pot. Nì’ul tsau, futa ke payhu sì tìyom  nulkrr fì’u leru ke tsun – yivom poan oeng, ha yivom. Keu ke seri, äpoeng ‘em fì'u mollte, set kekrr ‘imrikx…
Ikranìl er‘efu kespe’et kämolunge eltu, ulte kollkxem ‘em ayhinam rolikx eoa syal. ‘imkrr tsakem tamok nìlok ulte sngolä’ì tseve’a ‘em Antrey. Poru läpolam, fwa poan fì’u neu plltxe, slä mì eltu ronsem «peu?» ke lamu. Ayronsem ke lamu, ulte poanur sngolä’i leram. fwa nìwotx fì’u unìl, a vay set ke ftxolang. Ha txo unìl, ulte nìwotx tsun! Ulte Antrey, munge ikranit hu ‘aw tsaheylu kìng, ulte ‘emrolikx mì ikraneyä tokx. Ikran mìsìrey äo soli eltu, fte nì’ul nìftue ‘emrikx lu. Srane – fì’u unìl.
Fa tì’em ikranä tokx, Antreyìl tsole’a tokxpayä ‘eylanä tokxit, a vay set rusey lu. Tsakrr, fteke kämunge fpom mì tìtse’a musakto ikran, poanìl ol’ampi ‘em peyä eo eltu hapxìt, tsleram, futa fì’u keu ke latem, slä fìfya lamu nì’ul nìftue mun si, ulte polawm srung. Ikran, kxawm tslolam. Antreyìl rolikx mì äpoe ayhinamit, ulte ikran rolikx äpoe, fifya kxolem ‘em kllte. Antreyìl äorolikx, molunge sngalit, ulte kayolìm fì’ut ikranä tokxur. «Fikrr lu fì’u munge ayhinamìl,» - tslolam poan, ronsem soli, pefya kenìftue seri leronsem tìsi. Na mì unìl, poanìl zola’ärìp Makxsìmit ‘em tokx ikraneyä, ulte mìyolìm poaneyä hu säyìm. Kayolìm pefya tsolun lepaytokx ayska’akìng – fätsì palutskxeyä, Rolikx ‘em tsngal, ulte molunge ikranit  hu tsaheylu kìng, olev’ok unìl, pefya poan tswerayon ‘em na’ring. Ulte ikran tswolayon. Nìsngä’i molakto nìtxur  mìäo, ulte Antreyä memikyun ke tsun stawm. Slä unìl kerä nì’ul, ulte äo poan set na’ring, a mìfìtseng, ta’em, set ke letxopu, teya lekawng ayioang, alaksi yom peyä menari… Fì’u rusey vitraioang, a rerey äpoe tìrey, kenìftue, kefpom, slä tìrey, leru keku apxa kifkeyur, fì’uyä mìkelku seri.
Slä nìkin makto nìwin. “eylan terkup seri. Ikranìl tswerayon mì Na’viyä Kelutrelit, ulte Antrey kenìwin kämunge tì’em. Set leram eana sutel, a tsole’a leäotswerayon ikranit ke lelam maktoyu  mì peyä fya’o kemawey rolikx äpeyä ketse. Antreyìl tswerayon nì’ul nìlok mì Kelutrelit, fteke kewin hu srung.
Tsakrr ikranìl ol’ampi klltet, zatolul Na’vil ulte srolung kärikx Makxsìmit. Antreyìl sngolä’i syaw Angmakanti, fte poanìl polawm Tsahìkit srung ‘eylanur. Slä Angmakan ke läpolam – fko polltxe, fwa poan mì taron, ulte layu txon.Slä set  sngä’itrr! Antrey lolam, fwa ta sngä’itrr kolä nìtxan nulkrr. Slä kärolikx ta Ikranit sngal, ulte polawm fyawintxu seri poan Tsahìkur.
Tsahìkìl äpoe tarmìran mì poanit, ulte poeru setkrr ayfko polltxe, futa lamu.
- Fì’u, fì’u aysyulan, slä nìsngä’i nìkin srung Makxsìm.
- Maksìmur srung kxawm, slä fì’u nìtxan nulkrr, poan kämunge pxan tokxpay, ulte set poan nì’ul nìlok mì pizayur, ke mì ayoeng. Slä aysylan txìng äpoeru tsun mìrikx fì’u mì eltu sìng ‘em ‘ok teri tsat, futa ngal trrer soli.
- Slä Tsahìk… ha pefya Tsaheylu?
- Fì’u ngaru set lu. Ulte mìsìrey oe ke omum, pefya fì’u mì nga lerer, tute. Ulte nì’aw nga ronsem seri, fwa nga fì’uthu setkrr tsun si. – Wolintxu mì fya’o lekeyom ikranit, polltxe poe.
Antrey tolul mì apxa tsngal ‘oloyä, ulte lolok mì ‘Oloeyktan, polltxe:
- Oe ke hapxì ngayä ‘olo, slä ‘eylan peyä. Livu oel yomtìng oeyä ikranit ayngayä wutso, vay set oe ke lu oeyä.
‘Oloeyktan, ke lamu alaksi mì fifya tìkìm tìsi. Poan tsole’a ‘em nìwotx Na’vi, ulte ayfo wolintxu poanur, fwa molltxe. Tsakrr poan kenulkrr tolìng aungia Antreyit mì aungia mllte, ulte   polltxe:
- Livu fì’u tutel munge ta lenìwotx mì äpeyä ikranit, slä poanìl zene livu ‘imunge ka’awkrr äpoe taronyomit ayoeru.
Na’vi nìmllte rawke soli, ulte molunge Antreyur apxa hapxì ‘aw ioang, tsa’u setkrr molunge aytaronyul. Ikran   yolom fì’u mì’awkrr. Mì Antreyur tolìran setkrr zola’u Angmakan, ulte rolikx poanur äpoe lima ‘em po’ohivi,  ulte nì’itseo polltxe:
- Oel ngati kameie, Antrey…
- Oel ngati kameie, - polawm poan, - Set nìkin tìran mì Makxsìm.
Slä Makxsìm lamu kayolìm ‘aw aywll mì ‘it tseng äo utral. Tsahìkìl sì nì’ul poel Na’vi  peu seri eo poanit.
- Txo poan teya rey, polltxe Tsahìk Antreyur, tsakrr poan tolìran, ha livu kätìran ulte kawkrr nì’ul fìtseng ke ‘imtìran.
- Pelun?
- Fì’u poan plltxe ngaru äpoe…
Mì tsakrr Antrey lamu pxìma frrtu mì ‘olo, ulte mìsìrey ‘awsiteng tamarom hu Angmakan. Makxsìm tsolun rey , slä nìwotx nulkrr lamu mì unìl. Tsa’u, futa poanìl polltxe – fì’u nìteya la’u upxaret…
[right]Автор: [b]Robin Couton aka Bolo
Рисунок-иллюстрация от: Ксенобиолог и Timmy[/b][/right]

Пояснения:
Angmakan – Анмакан (имя)
Makxsìm - Максим
Antrey - Андрей
Ketxankrr - Иногда
‘Awkrr – Однажды (и другие подобные значения)
‘imkrr - после
Tìwintxu - вид
Kätse’a - искать
Tìtslam – познание, понимание
Tìneu - желание
Kätxìng si - прогонять
Nìkin – необходимо, необходимый
Txoputu - трус
Nìronsem - разумно
Mìoermum - задумалась
Mì krr – во время (и другие подобные значения)
Nìkeplltxe - молча
‘imza’u - возвращаться
Nì’awkrr - Сначала
Kepxìm - редкий
Tìftxey - выбор
Kärikx – двигаться различными способами (лезть, идти, вылезать и др.)
Ne’im - назад
Tìpayom – зелье, питье
Kapey - пережидать
Katìran - переходить
Payteikll - болото
Katse’a – смотреть вокруг
Mìhasey – в конце концов, наконец то
Krr eo txon - вечер
Tìäo – подножие, низ
Mì’em - наверх
Nìkeftue - сложно
Kä’em – двигаться вверх (различными способами)
King ska’a kll - трещина
Tei tseng – ровное место, площадка
Keteya tseng - уступ
Yompusey, lekeyom - голодный
Mìäo - вниз
Nìtìngay - действительно
Kala – цвет
Ta’awtseng - отсюда
Tìfpìl - мысль
Tsngal – рюкзак (только для этого рассказа)
Tamìn - уворачиваться
Tokrr – последний момент
Fivay, setkrr - уже
Nì’em - высоко
Katswolayon - перепрыгнуть
‘emhapxì - вершина
‘awtapxay - особенный
Nì’awtapxay - особенно
Tìketeng - разница
Kääo - прятаться
Kääone si - спускаться
Kekxawm - невозможно
Leneuyom - голодный
Nìtìkawng - злобно
Kehusawnu - беззащитные
‘it tei – маленькая площадка
Tìkeftue - сложность
Vayza’ärìp - дотянуться
Klltokx - рельеф
Mìäo tswayon – падать вниз
Mì’efu – на ощупь
Nì’awkrr - иногда
Iveh k’nivi s’di tsngalä – лямки рюкзака
Kesngä’i - конец
Tìsun - шанс
Nìkeomum - неизвестный
Kewin äo seri – медленно спускать
Mì’im za’ärìp – тянуть назад
Äorikx – сползать вниз
Leìlä ‘itkrr – следующий миг
Palutskxe - зубы
Lekerusey tìniä – метвая хватка
Kayom ska’a - перекусывать
Tìniä - хватка
Palu - рот
Kämìn - уворачиваться
Tìspxin - боль
Tireatìspxin - тоска
Stumsutx - прищуренный
‘imol’ok - вспомнил
Tìyom - еда
‘imrikx - отступать
Kespe’e - свобода
‘imkrr - потом
Kayolìm - перевязать
Tìsi - дело
Sngä’itrr - утро
Leäotswerayon - низколетящий
Taronyom - добыча
Lenìwotx - общий
Tokxpay - кровь
‘imtìran - возвращаться
Lima – рука (заимствовано из гавайского языка, на таитянском – Rima)
Po’ohivi – Плечо (заимствовано из гавайского языка)